Nadar
Ik blader regelmatig door het online fotoarchief van het Regionaal Archief Tilburg (RAT). Mijn aandacht werd getrokken door een carte de visite van Charles van Dooren, de zoon van Pieter van Dooren. Pieter was een van de grootste textielfabrikanten in Tilburg. Zijn fabriek stond aan de Hilvarenbeekseweg, op de plek waar nu het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis is gevestigd. Wat opviel aan het CDV-kaartje was dat rechtsonder niet de volledige naam van de fotograaf staat, maar slechts de letter N. Degene die de foto van deze Tilburger uit de negentiende eeuw had gemaakt, was net zo afwijkend als het ontwerp van dit foto-product.
Portret van Charles van Dooren door Nadar
Karikaturist, schrijver, fotograaf, ballonvaarder
Nadar (1820-1910) was een excentriekeling met vele talenten, maar vooral een fotografische legende. Zijn echte naam was Gaspard-Félix Tournachon. Hij probeerde eerst als journalist voet aan de grond te krijgen, maar dat mislukte. De karikaturen die hij af en toe tekende, werden echter een succes, wat hem uiteindelijk bij de satirische krant Le Corsair-Satane bracht. Zijn talent trok de aandacht van andere uitgevers, waardoor zijn tekeningen veelvuldig werden gepubliceerd.
Karikatuur getekend door Nadar
Karikatuur door Nadar in de Journal Amusant
Rond 1850 ontdekte hij de fotografie, wat het begin markeerde van een succesvolle carrière. Tegen 1870 behoorde hij tot de beste fotografen van Frankrijk. Zijn atelier bevond zich aan de Boulevard des Capucines, met op de begane grond een winkel, op de eerste en tweede verdieping salons, en op de bovenste verdieping zijn fotostudio. Deze locatie werd een ontmoetingsplaats voor schrijvers, componisten en kunstenaars. Velen van hen rekende hij tot zijn vriendenkring, waaronder de schrijver Jules Verne. Verne’s boek Five Weeks in a Balloon zou zelfs geïnspireerd zijn op de luchtballonavonturen van Nadar.
Nadars ‘psychologische’ portretten
Nadar beschouwde fotografie als de ultieme kunstvorm en benaderde het portretteren van zijn ‘zitters’ op een psychologische manier. Mogelijk werd hij hierin beïnvloed door zijn achtergrond als karikaturist, aangezien een karikatuur bepaalde uiterlijke kenmerken uitvergroot—of die nu mooi, lelijk of karakteristiek zijn. In zijn portretfotografie wilde hij alle afleiding minimaliseren. In tegenstelling tot veel tijdgenoten plaatste hij zijn modellen voor een neutrale achtergrond, zittend op een stoel of staand, vaak leunend op een armsteun. Kleding en uiterlijk vertoon vond hij van ondergeschikt belang; voor hem draaide alles om de gezichtsuitdrukking. De beschouwer moest een gevoel van interactie ervaren met de geportretteerde.
Nadar zei zelf het volgende erover:
‘De theorie van fotografie kan in een uur worden geleerd, de eerste technische begrippen in een dag… Wat niet kan worden geleerd is de morele intelligentie van het onderwerp, of de instinctieve tact die je in contact brengt met het model, waardoor je ze kunt beoordelen en ze kunt sturen naar hun gewoontes, hun ideeën, afhankelijk van het karakter van elke persoon. Dit stelt je in staat om iets meer te bieden dan de gewone, toevallige plastic reproductie die de nederigste assistent zou kunnen bieden. Het stelt je in staat om de meest bekende, de meest positieve gelijkenis te bereiken: een sprekende gelijkenis. Dit is de psychologische kant van fotografie. Ik denk niet dat dat een te ambitieuze gedachte is.’
Jules Verne geportretteerd door Nadar
Een Tilburger in Parijs
We kunnen alleen maar gissen hoe Charles van Dooren voor de lens van Nadar terecht kwam. Wellicht was hij geïnteresseerd in kunst en wetenschap en had meer vernomen over de avonturen van deze vreemde fotograaf. Je kon wanneer je in Parijs was ook niet om het pand van Nadar heen, hij was de eerste met een grote lichtreclame op de gevel.
Kunnen we in de foto van Charles de methode van Nadar terugvinden? In ieder geval zien we een neutrale achtergrond en hij leunt op een tafeltje of zuil waarover een kleedje is gelegd.
Hiernaast (mobiel: tik hieronder op de foto) kun je op de foto inzoomen om eens beter naar de gezichtsuitdrukking van de man te kijken.
Ik zie zelf een soort van verbazing in zijn ogen, maar ook interesse in wat er allemaal voor zijn neus gebeurd. Zijn lichaamshouding straalt wel ontspannenheid uit, dus Nadar heeft hem wel op zijn gemak kunnen stellen. Maar zijn uitdrukking is vrij strak, geen glimlach of een vriendelijke blik. Wellicht de uitstraling van een Tilburgse textielfabrikant? Hij vindt zichzelf belangrijk, die karakter eigenschap heeft Nadar goed over kunnen brengen.
Foto in de header: Zelfportret van Nadar